FIFA Club World Cup, dù không được nhắc đến nhiều tại Nyon, là biểu tượng cho sự phân hóa ngày càng sâu sắc trong bóng đá châu Âu. Trong khi các đội bóng lớn như Borussia Dortmund đối đầu với Fluminense, những đội nhỏ hơn chỉ có thể mơ về khoản tiền thưởng tối thiểu 12,81 triệu USD (khoảng 9,6 triệu bảng Anh) mà các đội châu Âu tham dự giải này nhận được. Con số này có thể tăng gấp nhiều lần khi giải đấu kết thúc, tạo ra một khoảng cách tài chính không thể san lấp giữa các tầng lớp câu lạc bộ.
Bóng đá châu Âu đang hình thành ba tầng lớp rõ rệt: các câu lạc bộ siêu giàu từ năm giải đấu lớn (Anh, Đức, Tây Ban Nha, Italy, Pháp), những đội ở giữa lằn ranh – đủ sức thống trị giải quốc nội nhờ tiền từ Champions League, Europa League hoặc Conference League nhưng không thể cạnh tranh với nhóm đầu – và phần còn lại, những đội gần như không có cơ hội chen chân vào các giải đấu lớn. Với 19/36 suất ở Champions League mùa 2025-26 thuộc về các đội từ bốn quốc gia hàng đầu, những tên tuổi như Malmö, Dynamo Kyiv hay Panathinaikos chỉ có thể hy vọng mong manh vào một suất playoff.
Sự mất cân bằng này không chỉ tồn tại ở cấp độ châu lục mà còn lan xuống các giải quốc nội. Nghiên cứu từ Liên minh các CLB châu Âu (UEC) chỉ ra rằng chỉ có hai đội mới – Noah (Armenia) và Pafos (đảo Síp) – góp mặt ở vòng loại Champions League mùa tới, con số thấp nhất trong 14 năm. Điều này cho thấy sự đơn điệu không chỉ ở đỉnh cao mà còn ở các giải đấu nhỏ hơn, nơi các đội như Red Star Belgrade thống trị giải Serbia với tám chức vô địch liên tiếp, bỏ xa các đối thủ nội địa về tài chính và cơ hội.
Vậy ai chịu trách nhiệm? Không thể đổ lỗi hoàn toàn cho bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào, bởi xu hướng này phần lớn xuất phát từ chủ nghĩa tư bản giai đoạn cuối và các yếu tố địa chính trị. Tuy nhiên, việc thiếu hành động cụ thể để giảm thiểu chênh lệch là điều đáng chê trách. Các khoản thanh toán đoàn kết (solidarity payments) của UEFA, dù đã tăng lên trong chu kỳ ba năm hiện tại, chỉ chiếm 7% doanh thu 3,7 tỷ bảng Anh từ các giải đấu lớn, vẫn chưa đủ để thay đổi cục diện. Các đội bị loại ở vòng loại chỉ nhận thêm 3%, con số quá nhỏ để tạo ra sự khác biệt.
Một giải pháp sáng tạo được UEC đề xuất là “phần thưởng phát triển cầu thủ”. Theo đó, 5% doanh thu từ các giải đấu cấp CLB sẽ được phân phối lại cho các đội bóng có học viện đào tạo ra những cầu thủ tham gia các giải này, dựa trên thời gian thi đấu và tiền thưởng mà họ mang về. Ví dụ, Pavia, một CLB hạng tư Italy, có thể nhận 275.000 bảng nhờ Federico Acerbi, người đã chơi 670 phút cho Inter ở chung kết Champions League. Tương tự, Birmingham có thể nhận 827.000 bảng nhờ Jude Bellingham, trong khi Ajax có thể bỏ túi 4,6 triệu bảng từ lò đào tạo danh tiếng của họ.
Dù đây là một ý tưởng đáng chú ý, nó không thể giải quyết triệt để vấn đề. Các sáng kiến khác, như quỹ 200 triệu bảng của UEFA cho các CLB có cầu thủ tham dự Euro, cũng chỉ là những bước đi nhỏ. Bóng đá châu Âu cần những cơ chế tích hợp hơn để khuyến khích sự phát triển bền vững, đặc biệt là ở các giải đấu nhỏ hơn. Nếu không, nguy cơ các giải quốc nội mất đi tính cạnh tranh sẽ ngày càng rõ rệt, khi những đội như Red Star tiếp tục thống trị nhờ nguồn lực vượt trội.
Chủ tịch UEFA Aleksander Ceferin đã đúng khi ca ngợi sự đa dạng của bóng đá châu Âu, nhưng sự đa dạng ấy đang bị đe dọa. Nếu không có hành động kịp thời, bức tranh rực rỡ của bóng đá lục địa già có nguy cơ bị phá hủy vĩnh viễn, để lại một sân chơi chỉ dành cho số ít kẻ giàu có.
