Vòng play-off của Football League Anh (Hệ thống các giải đấu chuyên nghiệp) được chính thức ra đời vào đầu mùa giải 1986-87. Nhưng cần quay lại trước đó khá lâu, quay ngược thời gian một thế kỷ, về thời Victoria, khi Football League hình thành để biết nguồn gốc của nó.
Football League được thành lập vào năm 1888. Hệ thống thi đấu vòng tròn lượt đi lượt về giờ đây quá quen thuộc, nhưng thời điểm đó, nó chưa từng tồn tại. Các câu lạc bộ được yêu cầu tự sắp xếp lịch thi đấu, mỗi đội chơi tám trận với tám đối thủ khác và bảng xếp hạng chỉ dựa trên số trận thắng, cho đến khi ai đó nảy ra ý tưởng sáng giá về hai điểm cho một trận thắng và một điểm cho trận hòa hai tháng sau khi bắt đầu mùa giải đầu tiên. Thậm chí không có cúp cho Preston North End nâng khi họ giành danh hiệu vô địch đầu tiên của nước Anh vào tháng 1 năm 1889.
Khi hạng Nhì của Football League ra đời vào năm 1892, mọi thứ trở nên rắc rối. Với con mắt hiện đại, việc tự động xuống hạng x đội tệ nhất ở hạng Nhất và thay bằng x đội xuất sắc nhất từ hạng Nhì dường như là cách hợp lý. Nhưng điều đó không đủ phức tạp với tư duy thời bấy giờ.
Thay vào đó, Test Matches ra đời – hệ thống play-off thăng hạng/xuống hạng đầu tiên trong lịch sử bóng đá Anh! Ba đội cuối bảng hạng Nhất mùa 1892-93 đối đầu với ba đội đầu bảng hạng Nhì mới thành lập, với phần thưởng là suất ở hạng Nhất. Newton Heath, dù đứng chót hạng Nhất, nhưng họ thắng Test Match trước nhà vô địch hạng Nhì Small Heath với tỷ số 5-2, và trụ hạng. Darwen, đứng thứ ba hạng Nhì, đánh bại Notts County, khiến Notts xuống hạng, trong khi á quân hạng Nhì Sheffield United vượt qua Accrington, đội sau đó rút khỏi giải và phá sản.
Nhưng Sheffield United và Darwen không được thăng hạng ngay lập tức. Họ còn phải được bầu chọn để được dự hạng Nhất qua một ủy ban. Cuối cùng thì họ vẫn thăng hạng sau một màn kịch rườm rà.
Ít nhất, khái niệm Test Matches thắng-bại rõ ràng khá công bằng và dễ hiểu. Vậy nên, dĩ nhiên Football League sớm bắt tay điều chỉnh format, và sau ba năm, Test Matches biến thành một giải đấu mini bốn đội, gồm hai đội cuối hạng Nhất và hai đội đầu hạng Nhì. Chỉ có điều, mỗi đội chỉ đối đầu hai đội từ hạng kia, chơi hai lượt, nhưng không đấu với đội cùng hạng.
Giải mini play-off chứng kiến đầu tiên hai đội thất bại ở hạng Nhất, Blackburn Rovers và Stoke, đối đầu cặp đôi đang lên từ hạng Nhì, Burnley và Newcastle United. Các trận đầu tiên diễn ra theo cách mà khi Burnley và Stoke gặp nhau ở trận cuối, họ biết rằng một trận hòa sẽ giúp Burnley thăng hạng và giữ Stoke ở hạng Nhất. Chẳng có gì Blackburn hay Newcastle có thể làm. Họ “bắt tay” đá 0-0. Trận hòa 0-0 sau đó không chỉ dễ đoán mà còn trắng trợn. Không có cú sút nào trúng đích. Cầu thủ liên tục phá bóng ra biên, đôi khi “chuyền” hoặc “sút” bóng ra ngoài sân.
Khán giả nổi cơn thịnh nộ. Họ bắt đầu nhặt và trả lại tất cả các quả bóng bị phá ra biên; có lúc, năm quả bóng tung tăng trên sân. “Những trận Test này thật là một trò hề!” một bài xã luận trên Manchester Guardian gào lên. “Cần phải thay đổi nếu các cuộc tranh tài sau này muốn được coi trọng”. Sau một tháng tranh cãi, các lãnh đạo Football League quyết định mở rộng hạng Nhất, trao suất thăng hạng an ủi cho Newcastle và Blackburn. Test Matches bị xóa bỏ, và một hệ thống đơn giản hai lên, hai xuống, dựa trên vị trí cuối cùng trên bảng xếp hạng, được áp dụng. N
Khái niệm play-off không trở lại cho đến năm 1985, khi mối đe dọa từ một Super League ly khai được xoa dịu bằng một thỏa thuận cho phép các câu lạc bộ lớn nhận nhiều tiền hơn và quyền biểu quyết và điều chỉnh cấu trúc Football League. Vòng play-off, được thiết kế để điều chỉnh quy mô các hạng đấu và tạo thêm chút doanh thu khi bóng đá đang gặp khó khăn, là tâm điểm chú ý, được triển khai từ mùa 1987-88 trong hai năm. Nó làm cho cuối mùa thêm phần kịch tính.
Sự kịch tính nhanh chóng trở thành điểm nhấn. Format trong hai năm đầu của play-off mới đặc biệt hấp dẫn, mỗi cuộc chiến bao gồm đội đứng ngay trên vị trí xuống hạng tự động ở hạng Nhất và ba đội dưới vị trí thăng hạng tự động ở hạng Nhì. Vòng bán kết hai lượt dẫn đến chung kết hai lượt. Nếu cần, sẽ có trận đấu lại. Một loạt câu chuyện kịch tính đã ra đời.
Năm 1987, gã khổng lồ đang ngủ Leeds United chỉ còn bảy phút để thăng hạng Nhất thì Peter Shirtliff ghi hai bàn trong bốn phút để giữ Charlton Athletic ở lại. Một cú sốc – đặc biệt vì Shirtliff là một trung vệ bình thường, ngoài bốn phút đó, chỉ ghi 13 bàn trong 518 trận sự nghiệp.
Một năm sau, Chelsea bất ngờ bị Middlesbrough đẩy xuống hạng Nhì tại Stamford Bridge, dẫn đến cảnh ẩu đả giữa cổ động viên nhà và cảnh sát trên sân. Nhưng nhìn chung, play-off đã thành công vang dội. Football League bỏ phiếu giữ play-off, dù điều chỉnh để tập trung hoàn toàn vào thăng hạng. Các đội đứng ngay trên vị trí xuống hạng tự động có thể thở phào, vì sự sụp đổ của Chelsea và Sunderland khiến một số câu lạc bộ lớn lo sợ và giảm bớt rủi ro đáng sợ đó.
Cuối cùng, play-off không ngăn được sự ra đời của Super League quá lâu, với tên gọi là Premier League xuất hiện vào năm 1992. Dù vậy, thập niên 90 cũng ghi dấu các trận play-off nhờ những chuyến tàu lượn đáng nhớ nhất trong lịch sử bóng đá Anh: cuộc lội ngược dòng ba bàn của Leicester năm 1993; Steve Claridge volley bàn thắng cho Leicester trước Crystal Palace chỉ 11 giây trước khi hết giờ năm 1996; tám bàn thắng chia đều giữa Charlton và Sunderland năm 1998, bao gồm hat-trick của Clive Mendonca và quả phạt đền hỏng của Michael Gray. “Tôi rất đau”, Mendonca, người hùng của Charlton, nói. “Tôi là fan lớn nhất của Sunderland trên thế giới. Nhưng tôi cũng là một cầu thủ chuyên nghiệp và làm việc cho Charlton”. Có tờ báo thêm rằng đó là “trận đấu hay nhất tại Wembley trong 30 năm,” ngang tầm với chung kết World Cup 1966 và trận đấu Matthews 1953.
